شرح المنظومهمؤلّف:حاج ملا هادی سبزواری (م ۱۲۸۹ ه.ق). ۱ - علت تألیف کتابمقصود حکیم سبزورای از این تألیف، ایجاد زمینه و دیدگاه عمومی, منطقی، فلسفی و عرفانی برای ورود و فهم به درس اسفار اربعه ملا صدرا بود. وی با زبردستی و مهارت خاص موفق به انجام این امر شد و در قالب شعرهای زیبا این کار را انجام داد. هیچ کتابی پس از تألیف شرح منظومه، تا کنون نتوانسته جایگزین آن از حیث روش و مبانی گردد. ۲ - مطالب کتابمطالب کتاب که در هفت مقصد تدوین شده است بدین شرح می باشد. مقصد اوّل: در امور عامه. مقصد دوم: در جواهر و اعراض. مقصد سوم: در الاهیات به معنی الاخص. مقصد چهارم: در طبیعیات. مقصد پنجم: در بنوات و منامات. مقصد ششم: در معاد. مقصد هفتم: در علم اخلاق. هر مقصد خود به چند فریده و هر فریده به چند غرر تقسیم می شود. ۳ - شروح و تعلیقات کتابتا کنون بیش از چهل شرح و تعلیق به منظومه نوشته شده است. که می توان به شروح و تعلیفات زیر اشاره کرد. شرح منظومه ملا محمد (فرزند مؤلّف), حاشیه ملا محمد کاظم خراسانی و شروح و تعلیقات بسیار ارزشمند میرزا مهدی آشتیانی، شیخ محمد تقی آملی, آخوند هیدجی، میرزا احمد آشتیانی، سید ابوالحسن رفیعی و امام خمینی. و یکی از شروح کم نظیر شرح حکیم فرزرانه استاد علامه شهید مرتضی مطهری می باشد که هم به زبان فارسی و هم عربی نگاشته شده است. ازجمله شروح بر شرح منظومه [سبزواری، شرح و تقریرات تدرس امام خمینی می‌باشد. این تقریرات شامل بخش‌هایی از مقصد اول (امور عامه) و مقصد دوم (جوهر و عرض) و همچنین قسمی از مقصد سوم (الهیات) و بخشی از مقصد چهارم (طبیعیات تا ابتدای نفس ناطقه) است و از سه مقصد دیگر یعنی «نبوت ومنامات»، «معاد» و «اخلاق». شیوه امام خمینی در این درس منظومه همواره بر آن بوده تا در محدوده متن، مسائل فلسفی را تبیین کند و در همان حدود به شاگردان خود آموزش دهد، و در مواردی نظریات خود را نیز مطرح کرده است بر همین اساس، محتوای این تقریرات به دو بخش عمده قابل قسمت است: الف) توضیحی و تکمیلی: امام خمینی در این بخش پس از تبیین نظر سبزواری در پاره‌ای از موارد به‌صورت مستدل، آن را تکمیل کرده است. ب) انتقادی و ابداعی: امام خمینی در این بخش با تبیین برخی از مبانی حکمت متعالیه مانند اصالت وجود و وحدت وجود و براساس آنها به بعضی از مسائل و مشکلات پاسخ داده است، درحالی‌که سبزواری برای حل همین مشکلات از مبانی دیگری بهره برده است. به همین جهت امام خمینی پس از بیان هر یک از مسائل موردنظر، رای ابداعی خود را مطرح و برخی از آنها را با مبانی عرفانی تبیین کرده است. [۱]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۴۶۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
برای نمونه به چند مورد اشاره می‌شود:۱- حدوث عالم: سبزواری در این مسئله همه اقسام حدوث ازجمله حدوث اسمی را برای مجموع عالم اثبات می‌کند امام خمینی حدوث اسمی را نمی‌پذیرد و معتقد است این مطلب از کتاب‌های عرفانی به کتاب‌های فلسفی وارد شده است. [۲]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۸۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۲- ترکیب ماده و صورت: سبزواری با پیروی از ملاصدرا معتقد است ترکیب میان ماده و صورت، ترکیب اتحادی است اما امام خمینی قائل به‌تفصیل می‌شود و بر این باور است که ماده با بعضی صورت‌ها، ترکیب اتحادی است با برخی از آنها ترکیب انضمامی دارد. [۳]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۸۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۳- شبهه ابن کمونه: امام خمینی پاسخ سبزواری به شبهه ابن کمونه را، که بر اساس اصالت ماهیت است را نمی‌پذیرد. [۴]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۷۱-۷۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۴- علم واجب تعالی: سبزواری با پیروی از شیخ اشراق علم واجب تعالی را به سمع و بصر او برمی‌گرداند امام خمینی این قول را نمی‌پذیرد و بر این باور است که در صقع ربوبی، هیچ نحوه تکثر اسمایی و صفاتی وجود ندارد، بلکه تنها یک ذات متشخص و جزئی است؛ علاوه بر این، قطع نظر از اعتبار صرف الوجودی و اعتبار تکثر اسما و صفات، بازهم در این مرتبه هیچ وصفی به وصف دیگر برنمی‌گردد. [۵]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۳۴۱-۳۴۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۴ - وضعیت نشراین کتاب با تعلیق و تصحیح مفصّل علامه حسن زاده آملی در سه جلد به زبان عربی در سال ۱۴۱۳ ه.ق به وسیله نشر ناب تهران به چاپ رسیده است. ۵ - پانویس
۶ - منبع• سایت اندیشه قم • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |